وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب
[sleep apnea]

ترجمه شده توسط دکتر نیکو تفردی با اجازه ویژه از مایو کلینیک.

به خرناس یا خروپف و خواب نا پایا¹ منبع: farsihealthadvice.com، این کلمه را فرهنگستان زبان فارسی پیشنهاد کرده است. خوش آمد بگویید

جان بی شاپ (John Bishop) برای گفتگو در مورد فشار خون بالای خود با متحصّص قلب و عروق ملاقاتی داشت. در ضمن درباره خرناس که همسر او گفته بود صحبت کرد. پزشک متخصّص آزمایش خواب شبانه را پیشنهاد کرد. این آزمایش در ابتدا نتیجه هایی را نشان داد. برای مثال: میانگین توقّف تنفّس جان در طی یک ساعت، پنجاه و دو (۵۲) دفعه بود که البتّه شماره بالایی است. میزان اکسیژن خون او در طول شب هشتاد و دو درصد (۸۲٪) بود که بسیار کم است. چنانچه نتیجه این نوع آزمایش کمتر از نود درصد (٪۹۰) باشد به این معنی است که ترکیبات تشکیل دهنده خون سالم نیست.

جان دچار وقفه تنفّسی یا آپنه خواب شده بود. پانزده در صد (۱۵٪) از افراد مسن دچار آپنه خواب میشوند. این افراد مانند جان (John) بیماریهای قلبی و اضافه وزن هم دارند. متخصصین خواب معمولا دستگاهی بنام سی پَپ(CPAP)²  منبع: دستگاه سی پپ یا CPAP چیست؟ drnafas.com, دستگاه CPAP دستگاه تنفسی است که می‌تواند به درمان آپنه خواب کمک کند. مانند سایر روش‌های درمانی مبتنی بر ایجاد فشار مثبت، جریان ثابتی از هوا را را برای باز نگه داشتن راه‌های هوایی و جلوگیری از وقفه‌های تنفسی ارائه می‌کند. را توصیه میکنند.

سرانجام جان (John) دستگاه سی پَپ (CPAP) را پیدا کرد و تمام شب را با به کار بردن آن به راحتی خوابید. این دستگاه دارای ماسکی است که به کار بردن ممتد آن باعث کاهش وزن، ورزش کردن و تغییر رژیم غذایی میشود. در نتیجه پیشرفت قابل ملاحظه ای در فشار خون و میزان انرژی ایجاد میشود.

خواب منقطع یا خواب تکّه تکّه

اگر دچار خواب منقطع هستید، در طی روز بخصوص بعد از نهار خوردن خسته و خواب آلود خواهید بود. در رانندگی یا در انجام فعّالیتهای دیگر هم احساس خستگی میکنید. هنگام صبح ممکن است با سردرد از خواب بیدار شوید و روحیه کسل داشته باشید و احساس کنید خواب راحت و فرح بخشی ندارید. علائم دیگر عبارتند از فشار خون بالا، بی خوابی، کم شدن تمایلات جنسی، ضربان نامنظّم قلب و خشکی دهان میباشد.

در زمان خوابیدن ماهیچه های پشت گلو استراحت میکنند. این ماهیچه ها راه هوایی را برای نگهداری از دهان و گلو باز نگه می دارند و از ساختار درون گلو مانند بافت کوچکی به شکل اشک به نام زبان کوچک یا ملاز، سقف دهان,    لوزه و زبان نگه داری میکنند.

با بسته شدن راه هوایی اجزای تشکیل دهنده درون حلق و دهان دچار اختلال میشوند. بسته شدن راه عبور هوا باعث کم شدن مقدار اکسیژن در خون میشود. بعد از ده (۱۰) تا سی (۳۰) ثانیه که کمبود اکسیژن ادامه مییابد، مغز دچار اختلال شده و خواب شخص را سبک تر و یا باعث بیداری کوتاه مدّت میشود. ماهیچه ها به شرایط اولیّه برمیگردند و انسداد احتمالا با یک خرناس باز میشود و شخص دوباره نفس می کشد. این وقفه در نفس کشیدن، اپنیا نامیده میشود.

با اینکه این وقفه در تنفّس ممکن است دوازده (۱۲) تا صد ها مرتبه در طی یک شب تکرار شود، بعضی از افراد متوجّه اسلیپ اپنیا نمی شوند و تصوّر میکنند که خواب راحت و سالمی داشته اند. تکرار انسداد راه تنفّسی باعث میشود که شخص خواب عمیق و کافی نداشته باشد و روز بعد دچار خستگی و خواب آلودگی باشد.

وقفه تنفّسی می تواند برای هر فردی و یا در هر سنّی اتّفاق می افتد. به هر حال این بیماری بیشتر برای افراد چاق وبرای مردها اتّفاق می افتد. وقفه تنفّسی برای زنان بعد از یائسگی پیش می آید.

عدم معالجه وقفه تنفّسی می تواند اشکالات دیگری را به وجود آورد که عبارتند از: واکنشهای خُلقی، روحی و اضافه وزن میباشد. یکی از عواقب این بیماری خواب آلودگی در روز است که در رانندگی و یا کار باعث تصادف میشود. به علاوه عدم تمرکز و نبودن انرژی کافی برای انجام کارها باعث برخورد و عدم مسالمت آمیزی در روابط انسانی و بهره وری بهتر و بیشتر میشود.

کم شدن اکسیژن در خون که در اثر اسلیپ اپنیا ایجاد میشود باعث بالا رفتن فشار خون و خواه و ناخواه آسیب به سیستم قلبی عروقی میشود. وقفه تنفّسی باعث بالا رفتن فشار خون، بیماریهای سرخرگ کرونی، حمله قلبی، نارسایی قلبی، نوسان بین زمان ضربان قلب، سکته، لخته شدن خون و بیماری قند میشود.

خرناس را نادیده نگیرید

اگر علائم زیر را دارید با تیم پزشکی خود تماس بگیرید:

• وقفه تنّفسی هنگام خواب.
• خرناس به طوری که صدای آن باعث مختل شدن خواب سایرین یا بیدار شدن شما شود.
• خواب آلودگی در روز به طوری که در ضمن کار کردن، تلویزیون دیدن یا رانندگی به خواب بروید.

آزمایش وقفه تنفّسی می تواند در خانه شما انجام شود. ولی آزمایش همراه با مطالعه در درمانگاه به منظور تایید و بهینه کردن معالجه لازم است. چون معالجه برای بیماریهای مربوط به خواب متفاوت است، درک اشکالات در خواب و معالجه صحیح و موثّر بسیار مهم است.  

قسمت اصلی مراقبتهای فردی

بعضی از روشها و آدات به باز بودن راه هوایی در خواب کمک میکند. نکات زیر را به کار ببرید:

•  روش خوابیدن را تغییر دهید – خوابیدن به پشت و طاق باز می تواند زبان و سقف دهان را مخالف با قسمت عقب گلو قرار دهد و راه تنفسی را مسدود کند. برای آنکه به پشت نخوابید، از یک کیسه یا یک لنگه جوراب استفاده کنید و آن را به پشت پیژامه بدوزید و درون آن یک توپ تنیس بگذارید. وسایل دیگری هم مانند بالش های مختلف موجود است که شما را برای نخوابیدن به پشت کمک میکند.
• از مواد تحریک کننده پرهیز کنید ــ‌‌ الکل، داروها و مواد تسکین دهنده و داروهای خواب آور ماهیچه های عقب گلو را سست و راحت میکنند و میتوانند باعث وقفه تنفسی شوند.
• حرکت بیشتر، وزن کمتر – حتی کم کردن وزن بدن به مقدار کم در صورتی که ادامه داشته باشد میتواند در بهتر شدن وقفه تنفّسی، فشار خون و زندگی موثّر باشد. ورزش پی در پی هم نقش موثری در بهبودی وقفه تنفّسی و زندگی دارد.

راه و روشهای دیگر برای معالجه وقفه تنفّسی

معمولا تنها پزشک شما به تنهایی معالج وقفه تنفّسی نمی باشد. تیم معالج  به روش های دیگر شما را تشویق میکنند.

فشار جریان هوای مثبت³منبع: farsihealthadvice.com، هوای مثبت همان هوای غیر آلوده و قابل تنفس است. در مقابل فشار منفی یعنی هوای آلوده و غیر قابل تنفس میباشد. (Positive airway Pressure)

اولین قدم برای معالجه انسداد اسلیپ اپنیا استفاده از دستگاه فشار هوای مثبت است. بر اساس اکثر مطالعات انجام شده مطمئن ترین دستگاه فشار هوای مثبت مداوم یا (continuous positive airway pressure) میباشد که یک ماسک متصل به این دستگاه روی بینی قرار میگیرد. ماسک فشار هوایی را که تنفس می کنید زیاد میکند. فشار وارد شده کافی است که راه هوایی بالای گلو را باز نگه داشته و از قطع شدن تنفّس جلوگیری میکند.

هوای مثبت همان هوای غیر آلوده و قابل تنفّس است. در مقابل فشار منفی یعنی هوای آلوده و غیر قابل تنفّس میباشد.

این معالجه خرناس را قطع و به طور قابل توجهی خواب را راحت میکند. در نتیجه خستگی و خواب آلودگی فردای آن شب اتّفاق نمی افتد و در پایین آوردن فشار خون هم موثّر است. ماسکهای گوناگونی وجود دارد که بعضی از آنها بینی و دهان را نمی پوشانند ولی زیر بینی یا داخل بینی قرار میگیرد.

با کمی تمرین و تجربه با یک متخصّص خواب مردم می توانند دستگاه سی پَپ را داشته باشند که خواب راحت را فراهم میکند. زمانی که ماسک مناسب که کاملا عملی و راحت پیدا شود، بیشتر مردم قدردان دستگاه سی پپ میشوند. دستگاه سی پپ می تواند زمانی که افراد نفس را بیرون میدهند، فشار، گرما و رطوبت را کم کند که خواه ناخواه راحتی بیشتری ایجاد میشود.

 دستگاه داخل دهانی

برای اسلیپ اپنیای خفیف، گذاشتن دستگاه داخل دهان وسیله دیگری است که گلو را باز نگه میدارد. این دستگاه زبان و فک را به طرف جلو حرکت میدهد و باعث میشود که گلو برای تنفس باز باشد. این دستگاه باید هر شب در دهان گذاشته شود. پیگیری با پزشک متخصّص و دندانپزشک بسیار مهم است تا تراپی صحیح و کارآمدی را استفاده کرده باشید

. دارو یا مدیکیشن (Medication)

در اواخر سال ۲۰۲۴ سازمان فود و دارو (Food and Drug Administration) دارویی را به نام ترزپتاید (tirzepatide) به عنوان اولین دارو برای معالجه اسلیپ اپنیا تصویب کرد. این دارو برای افراد چاق و به علاوه برای اسلیپ اپنیا یا وقفه تنفّسی شدید معرّفی و تایید شد.

عمل جرّاحی

چنانچه دستگاه سی پپ برای شما قابل استفاده نیست و سایر وسایل هم مناسب شرایط شما نباشد، پزشک عمل جرّاحی را پیشنهاد میکند تا راه هوایی باز شود و یا اندازه راه هوایی بزرگتر شود. چندین روش جرّاحی وجود دارد که عبارتند از: برداشتن مقداری از بافتهای صاف در عقب گلو، تغییر جای فک یا گذاشتن وسیله الکتریکی تا اعصابی که گلو را باز نگه میدارد تحریک شود. اتخاذ تصمیم برای انتخاب روش صحیح جرّاحی با تیم پزشکی شما است.