ترجمه شده توسط دکتر نیکو تفردی با اجازه ویژه از مایو کلینیک.
Translated by Dr. Niccu Tafarrodi from Healthletter.Mayoclinic.com, Volume 43, Number 12 (December 2024)
تمیز کردن شست پا ناراحت کننده می شود
شاید بدون هیچگونه ناراحتی روی تختخواب دراز کشیده باشید. امّا در نیمه های شب احساس کنید که شست پای شما دچار سوزش شدیدی شده است. گویی روی آتش قرار دارد. این درد به قدری شدید است که حتّی تحمّل تماس ملحفه را ندارید.
نقرس نوتی التهاب مفصلی یا آرتریت (Arthritis) است که با قرمزی، تورّم، درد و محدودیت حرکتی در مفاصل همراه است. شایع ترین محل درگیری، مفصل متاتارسوفالانژیال اول (مفصل بزرگ شست پا) است. امّا سایر مفاصل از جمله زانو، مچ پا، مچ دست، آرنج و در موارد نادر ستون فقرات نیز ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند. حملات نقرس معمولا در شب آغاز شده و ممکن است چند روز تا چند هفته به طول بیانجامند.
برخی افراد ممکن است تنها یک بار در طول زندگی خود دچار حمله نقرس شوند. امّا در افرادی که به صورت مکرّر دچار این حملات میشوند، استفاده از داروها و تغییر سبک زندگی می تواند دفعات و شدّت حملات را کاهش داده یا آن را به طور کامل متوقّف کند.
نقش تغذیه در نقرس
تغذیه عامل بزرگی است و حد فاصل بین عوامل دیگر است
برای درک نقرس، باید اسید اوریک (Uric Acid) یا اسید ادراری را شناخت. اسید اور یک یک محصول زاید تجزیه پورین ها (Purines) است که در برخی مواد غذایی یافت می شوند. این ترکیب معمولا در خون حل شده و از طریق کلیه ها تصفیه شده و بعد از وارد شدن به ادرار از بدن خارج میشود. اما در برخی موارد، بدن بیش از حد اسید اوریک تولید می کند یا کلیه ها عمل تصفیه را بخوبی انجام نمیدهند. در نتیجه سطح اسید اوریک در خون افزایش یافته و کریستال های اورات در مفاصل و بافتهای اطراف آن رسوب میکنند. این کریستالها بسیار تیز و سوزنی شکل بوده و واکنش التهابی شدیدی را در سیستم ایمنی بدن ایجاد می کنند که منجر به درد و التهاب مفصلی می شود.
عوامل خطر نقرس
افزایش سطح اسید اوریک یکی از عوامل خطرساز در بیماری نقرس میباشد که می تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله بیماریهای کلیوی، چاقی مفرط و عوامل ژنتیکی باشد. منبع اصلی تولید اسید اوریک، متابولیسم داخلی بدن است که عبارت است از واکنش های شیمیایی برای حفظ زندگی سلولها و ارگانهای بدن. ساختن پورین بوسیله بدن است که در نتیجه دگرگونی متابولیسم (سوخت و ساز بدن) بدن اتّفاق می افتد و طی آن، پورینها تجزیه میشوند. مردان بیشتر از زنان مستعد ابتلا به نقرس هستند و در زنان این بیماری معمولا پس از یائسگی رخ میدهد.
برخی شرایط مانند فشار خون بالا، چاقی مفرط، دیابت و بیماریهای کلیوی و سندرم متابولیک (Metabolic Syndrome) با نقرس در ارتباط هستند. سندرم متابولیک مجموعه ای از شرایطی است مانند فشار خون بالا و مقاومت به انسولین در خون و افزایش سطح چربی خون است. علاوه بر این برخی داروها که برای این بیماریها تجویز می شوند ممکن است خطر نقرس را افزایش دهند.
عوامل محرک حملات نقرس
مصرف زیاد الکل، رژیمهای غذایی سرشار از پورین، جرّاحی، بیماریهای شدید و صدمات مفصلی می توانند حملات نقرس را تحریک کنند. در صورت عدم درمان، نقرس ممکن است منجر به التهاب مزمن، سفتی مفاصل، استحکام و درد شود. کریستالهای اسید اوریک می توانند در اطراف مفصل رسوب کرده و باعث تشکیل توده های سختی به نام توفی (Tophi) شوند که ممکن است به استخوان و مفصل آسیب برسانند. همچنین مبتلایان به نقرس در معرض خطر سنگ کلیه نیز قرار دارند.
تشخیص و درمان نقرس
برای تشخیص و معالجه نقرس، پزشک معالج ممکن است مایع چرکی (عفونت) را از مفصل آسیب دیده استخراج کرده و وجود کریستالهای اسید اوریک را بررسی کند.
داروهای تسکین دهنده درد نقرس
داروهایی که رهایی سریع از درد را ایجاد میکنند:
نان استرودل (Nonsteroidal)، داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، میتوانند به سرعت درد و التهاب ناشی از نقرس را کاهش دهند. کلشی سین (Colchicine) نیز داروی دیگری است که در کاهش درد و التهاب نقرس موثر است. کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) به صورت تزریقی یا خوراکی برای درمان نقرس مورد استفاده قرار میگیرند.
نقرس باعث درد شدید و ورم در اطراف یک مفصل یا بیشتر میشود. نقرس معمولا در مفصل شست پا ایجاد میشود، در صورتی که نقرس در مراحل اولیّه کنترل شود، پزشک ممکن است داروهایی برای پیشگیری از حملات آینده تجویز کند. مصرف داروهایی مانند کلشی سین یا نان استودل می تواند از بروز حملات نقرس جلوگیری کند. در مواردی که بیمار بیش از دو حمله نقرس در سال دارد، یا به توفی مبتلا است و یا بیماری مزمن کلیوی دارد. در این صورت ممکن است داروهایی مانند آلوپورینول (Allopurinol) و فبوکسوستات (Febuxostat) و پروبنسید برای کاهش سطح اسید اوریک تجویز شوند.
تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی در مدیریّت نقرس
کاهش وزن یا لاغری و تغییر تغذیه میتواند موثّر باشد.
علاوه بر دارو درمانی و کاهش وزن تا حد طبیعی یکی از مهمترین اقدامات برای کنترل نقرس است. کاهش تدریجی وزن از طریق محدود کردن کالری مصرفی می تواند سطح اسید اوریک را کاهش داده و حملات نقرس را کمتر کند.
پرهیز از مواد غذایی غنی از پورین مانند گوشتهای احشایی (جگرو قلوه)، برخی از غذاهای دریایی (ساردینها، ماهی شِل)، الکل و نوشیدنی های شیرین شده با فروکتوز(مانند نوشابه های گازدار) می تواند به کاهش خطر حملات نقرس کمک کند.
به طور کلّی، مصرف مقادیر زیاد میوه ها، سبزیجات و غلّات کامل که منابع سالمی از کربوهیدراتها (carbohydrate) هستند، توصیه میشود. همچنین نوشیدن آب فراوان، اجتناب از چربیهای اشباع شده و مصرف لبنیّات کم چرب مانند ماست و شیر کم چرب می تواند در کاهش سطح اسید اوریک موثّر باشد.
طب سوزنی (Acupuncture) و نقش آن در پیشگیری از حملات نقرس
مطالعات اخیر نشان داده اند که طب سوزنی ممکن است در پیشگیری از حملات نقرس موثّر باشد. در یکی از بررسی های سیستماتیک، نتایج پانزده مطالعه بر روی بیماران مبتلا به نقرس تحلیل شد. این بیماران، به ویژه آنهایی که از نقرس شدید و دردناک رنج می بردند، تحت درمانهای مختلفی از جمله دارو و طب سوزنی قرار گرفتند.
گروهی از این بیماران تحت درمان با الکترواکوپانکچر (Electroacupuncture) که نوعی طب سوزنی همراه با تحریک الکتریکی است، قرار گرفتند. نتایج نشان داد بیمارانی که از این روش استفاده کرده اند، در مقایسه با بیمارانی که تنها با دارو معالجه شده اند، کاهش قابل توجّهی در شدّت درد داشته و عوارض جانبی کمتری را تجربه کردهاند. همچنین، بیمارانی که به طور همزمان از درمان دارویی و طب سوزنی بهره بردند، بهترین نتایج را نشان دادند. این یافته ها حاکی از آن است که طب سوزنی می تواند به عنوان یک روش مکمّل در کنار درمانهای استاندارد برای کاهش درد و کنترل حملات نقرس مورد استفاده قرار گیرد.