کم خونی انیمیا
[Anemia]

با سگ خود در اطراف خانه مشغول راه رفتن هستید و ناگهان با نفس کشیدن تند و شدید بر زمین رها میشوید. یا باز کردن یک شیشه مربّا به نظرتان کار سختی میرسد. نسبت به سال گذشته، البتّه نه ده سال گذشته یک قدم عقب تر رفته اید.

خستگی غیر منتظره و احساس ضعف علتّهای مختلف دارد. یکی از علتّها که معمولا مورد توجه و دقّت قرار نمیگیرد کم خونی است. کم خونی حالتی است که گلبولهای قرمز خون به اندازه کافی سالم نیستند تا بتوانند اکسیژن کافی به بافتهای بدن برسانند. کم خونی نتیجه کمبود هموگلوبین (hemoglobin)¹منبع: ویکی پدیا، گلبول قرمز سرشار از هموگلوبین است. هموگلوبین‌ها در ساختار خود عنصر آهن دارند. میباشد که شخص را خسته و ضعیف میکند.

کم خونی انواع بسیار زیادی دارد که هر کدام علّت به خصوص خود را دارند. کم خونی می تواند به طور موقّت یا در زمان طولانی و همچنین در درجات پایین یا درجات بالا وجود داشته باشد. کم خونی در افراد مسن معمول است و حدود هفده در صد از افراد ۶۵ ساله و مسن تر دچار کم خونی میباشند. حتّی کم خونی بین افراد ۸۵ ساله زیادتر از هفده در صد میباشد.

گلبولهای موجود در جریان خون، اکسیژن را از ریه ها به مغز و سایر اعضای بدن میرسانند. اکسیژن به انرژی بدن و سلامتی پوست بدن کمک میکند. در داخل سلولهای خونی هموگلوبین که دارای پروتئین آهن دار غنی میباشد، سلولهای خونی را قادر به انتقال اکسیژن از ریه به تمام قسمتهای بدن می نماید.

زمانی که شخص دچار کم خونی است، تعداد سلولهای خونی یا شماره هموگلوبین در آنها از حد طبیعی کمتر است. این حالت زمانی اتّفاق می افتد که بدن شخص تعداد کمی سلّولهای قرمز سالم را تولید میکند، یا تعداد زیادی از آنها را از دست میدهد، یا سلولهای قرمز سریعتر از معمول که بتوانند به موقع جایگزین شوند از بین میروند. به هرحال سلّولهای بدن شخص به اندازه کافی از طریق اکسیژن تولید نمی شود و بدن در خستگی باقی میماند.

در ابتدا علائم کم خونی کم و ناچیز و حتّی غیر قابل رویت است. ولی زمانی که پیشروی می کند شدید میشود. در ابتدا شخص احساس خستگی میکند و پوست بدن کم رنگ تر از رنگ عادی میشود. بهترین محل جاهای بدن برای آزمایش کم رنگی، بستر ناخن، کف دست، داخل پلک چشم و لبها می باشد. ممکن است خطوط کف دست رنگ طبیعی و معمولی خود را نداشته باشند و رنگ آنها مانند رنگ اطراف آنها شود.

زمانی که ورزش می کنید، بیش از دفعات پیش نفس نفس میزنید و ضربان قلب سریعترمیشود. کم خونی ممکن است باعث سردرد و سرد شدن دست و پا شود. در افراد مسن، کم خونی باعث مشکلاتی میشود که عبارتند از زیاد شدن سستی و عدم استقامت بدن، ناتوانی در ورزش کردن، ناتوانی در شناخت و تشخیص، بالا رفتن احتمال زمین خوردن، فشار بر قلب و پیشرفت افسردگی و دیمنشیا.

انواع مختلف کم خونی

انواع مختلف کم خونی علّتهای متفاوت دارند که عبارتند از:

• کم خونی در اثر کمبود آهن ــ این نوع کم خونی معمولی ترین نوع کم خونی در سنین مختلف است. کمبود آهن باعث کم شدن تولید خون میشود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین نیاز به آهن دارد. بدون وجود آهن کافی، بدن قادر نیست هموگلوبین برای سلولهای قرمز خون تهیه کند. معمولی ترین اثر کمبود خون در افراد مسن زخم معده یا ایجاد غدّه میباشد. اثر دیگر از داروهای برطرف کننده درد که بدون نسخه پزشک استفاده می شوند (بخصوص استفاده از آسپرین) می توانند ورم معده ایجاد کنند و باعث از دست دادن خون شوند. این نکته قابل اهمیت است که علّت کمبود آهن در بدن تشخیص داده شود و از آن جلوگیری شود تا کم خونی دوباره در بدن ایجاد نشود.
• کمبود ویتامین ــ علاوه بر نیاز خون به آهن، برای تولید سلولهای قرمز سالم، بدن به ویتامین ب ۱۲ (B12) و ب ۹ (B9) نیاز دارد. بدون این دو ویتامین و سایر موارد مانند تغذیه سالم، تولید گلبولهای قرمز خون کم میشود. در افراد مسن کم شدن خون باعث گاستریک آلسر (gastric Ulcer) یعنی زخم معده یا زخم روی قسمت بالای روده کوچک یا ( سرطان ) کنسر روده بزرگ میشود.  (cancer)
• کم خونی ناشی از تورم ــ سرطان، ایدز ، روماتوئید آرتریت، بیماریهای کلیوی، بیماریهای کرونیک (بیماری کرون (به انگلیسی: Crohn’s disease) یکی از بیماری‌های التهابی روده است که با التهاب دیواره روده مشخص می‌شود)،و سایر بیماریهای تَورّمی مزمن با کمبود گلبولهای قرمز در ارتباط می باشند.
• بیماری های ناشی از مغز استخوان ــ بیماری های گوناگونی مانند (سرطان خون ) لا کیمیا (leukemia) و نوع دیگر سرطان مغز استخوان به نام مارو میبلو فیبروز (myelofibrosis) می توانند باعث کم خونی از طریق کمبود تولید خون در مغز استخوان شوند. اثرات این نوع سرطان ها و یا بیماریهای شبیه به سرطان متفاوت می باشند بعضی اثرات ملایم و بعضی دیگر شدید و تهدید کننده زندگی را دارند.
• کم خونی همولیتیک (Hemolytic) ــ این دسته از کم خونیها دست اند کار ایجاد اختلال در سلولهای خونی سریعتر از مغز استخوان میباشند. بیماریهای خونی معیّنی اختلال سلولهای قرمز خون را شدید میکنند. سیکل سِل انیمیّا (sickle cell anemia)یا کم خونی داسی شکل یک بیماری ارثی یا ژنتیکی است که نوعی از بیماریهای همولیتیک میباشد. این بیماری از طریق تغییر دادن فرم هموگلوبین، گلبول قرمز را تغییر شکل داده و آن را هلالی شکل میکند. این نوع سلولهای خونی دوام چندانی ندارند و نتیجتاً به صورت سلولهای خونی کم دوام عمل میکنند.

شمردن سلولهای خونی راهنمایی است برای تشخیص و معالجه کم خونی

آزمایش خون معمولا برای تشخیص کم خونی توصیه میشود. این آزمایشات ممکن است شامل چند تست شود. تست اسمیر(esmir) برای تشخیص اندازه و رنگ سلول خونی و تست کردن نسبت حجم خون که سلولهای قرمز را ساخته (هموگلوبین) و اندازه هموگلوبین به فریتین (ferritin)² ویکی پدیا: در انسان فریتین پروتئینی است که به آهن اضافی بدن پیوند شده و در صورت نیاز آن را آزاد می‌کند. اندازه‌گیری سطح فریتین سرم یکی از معیارهای ارزیابی کم‌خونی فقر آهن است. میباشد. فریتین پروتئینی است که آهن ذخیره شده در بدن را کمک میکند و معمولا کمبود آهن را نشان میدهد. هموگلوبین سالم معمولا برای مردان ۱۳ تا ۱۶ گرم در هر دسی لیتر و برای زنان ۱۱ تا ۱۵ گرم در هر دسی لیتر است. اگر شما به کم خونی دچار شده باشید، پزشک بر اساس نوع کم خونی و علّت آن معالجه را شروع میکند. شاید به شما توصیه شود که غذای خود را تغییر دهید. اگر کم خونی نتیجه نوع تغذیه شما باشد، توصیه میشود که موادی مانند آهن و ویتامین ب ۱۲، فولیک اسید یا مجموعه ویتامینها (multivitamin) را طبق دستور مصرف کنید. چنانچه علت کم خونی درونی مانند خونریزی داخلی، بیماریهای مزمن کلیوی، بیماریهای قلبی، یا مصرف زیاد مواد الکلی باشد، پزشک ابتدا معالجات بیماریهای درونی را انجام میدهد. سپس با آزمایشات لازم بهبودی کم خونی را ملاحظه میکند. چنانچه علائم و عوارض کم خونی جدّی شود، تزریق خون یا تزریق هورمون شیمیایی که معمولا به وسیله کلیه، اریتروپویتین (erythropoietin)، تولید میشود، ساختن سلولهای قرمز خون را کمک و خستگی را کم تر میکند.

چگونه میزان آهن را در رژیم غذایی افزایش دهیم؟

دو روش برای افزودن آهن وجود دارد: غذاهایی را بخورید که دارای مقدار زیادی آهن هستند. دوم اینکه غذاهایی را مصرف کنید که باعث جذب آهن میشوند. مصرف موادی که به جذب آهن کمک میکنند به خصوص برای سبزی خواران بسیار مهم است. زیرا بدن آهن را بیشتر از گوشت جذب می کند تا مواد دیگر. غذاهایی که دارای آهن فراوان هستند عبارتند از:

• گوشت قرمز، مرغ و خوک
• غذاهای دریایی
• حبوبات
• سبزیجات با برگهای سبز تیره مانند اسفناج
• میوه جات خشک مانند کشمش و زردآلو خشک
• نانها، پاستا (pastas)، سریالها( غلات صبحانه) (cereals) که به آنها آهن اضافه شده

غذاهایی که آهن را جذب میکنند دارای ویتامین سی (C) میباشند مانند:

• فلفل سبز
• سبزیهای سبز مانند بروکلی و سبزیهایی که برگهای سبز دارند
• میوه جات مانند گریپ فروت، کیوی، هندوانه، پرتقال، توت فرنگی
• آب مرکبات مانند آب پرتقال