اختلال مفصل ساکروایلیاک یا مفصل خاجی خاصره
[ Sacroiliac joint dysfunction ]

Translated by Dr. Niccu Tafarrodi from Healthletter.Mayoclinic.com, Volume 42, Number 9(September 2024)

درد در قسمت پایین کمر

درد پایین کمر نه فقط باعث سرخوردگی و ناتوانی می شود، بلکه تشخیص علّت آن هم برای پزشکان متخصّص به علّت وجود عوامل گوناگون آسان نیست. در واقع بررسی برای تشخیص علّت درد نیاز به زمان دارد.

معمولا یکی از علّتهای درد پایین کمر می تواند اختلال در مفصل ساکروایلیاک (مفصل خاجی خاصره) باشد. تقریبا پانزده درصد (۱۵٪) از درد پایین کمر، به علّت وجود اختلال در مفصل ساکروایلیاک است. خوشبختانه معالجات مختلفی وجود دارد که می تواند درد قسمت پایین کمر را بدون جرّاحی به طور کلّی برطرف کند.

شوک گیر یا شوک ابزوربر (shock absorber)

مفصلهای ساکروایلیاک در طرف راست و چپ لگن خاصره مایل به طرف بالا قرار دارند. این مفصلها استخوان ساکروم یا استخوان خاجی که بالای استخوان دنبالچه (آخرین بخش ستون فقرات) قرار دارد به تاج ایلیاک وصل می کند. تاج ایلیاک برجسته ترین قسمت ایلیوم یا استخوان تهیگاهی است . مفصلها و سایر بافتها و عضلات به وسیله ربات ها یا لیگامانت های (ligament) قوی با یکدیگر متصل اند.

مفصلهای ساکروایلیاک از دو نوع غضروفی تشکیل شده اند که از ماده مختلف کلاژن (collagen) به وجود آمده اند. این غضروفها چندان در طی زندگی افراد قوی و نگهدارنده نیستند و کم و بیش باعث اختلال در مفصلها میشوند. اختلال غضروفهای ساکروایلیاک به علّت کم حرکت کردن آنها است. نقش اصلی آنها نگهداری از قسمت فوقانی بدن است و به صورت شوک گیر بین ستون فقرات و تهیگاه عمل میکنند.

یکی از علل درد مفصل ساکروایلیاک وارد شدن آسیب در اثر زمین خوردن، تصادف اتومبیل، وارد شدن صدمه در نتیجه عدم تعادل در بدن ضمن ورزش گلف، بازی بولینگ یا بیل زدن، بیش از اندازه از پلّه بالا رفتن و دویدن میباشد.

یک علت دیگر درد مفصل جرّاحی روی مهره های ستون فقرات بنام فیوژن ورتبرا (vertebra fusion) به خصوص جراحی روی مهره های پایین ستون فقرات میباشد. این جراحی نوعی جوش دادن است. ایده اصلی آن است که مهره های دردناک را با یکدیگر ادغام کنیم تا آنها تبدیل به یک استخوان منفرد و محکم شوند. یک عامل دیگر ضعیف بودن ماهیچه های تنه و تهیگاه میباشد. متفاوت بودن طول پا باعث عدم تعادل و ایجاد درد در مفصل ساکروایلیاک میشود. آرتروز دلیل دیگری است برای درد مفصل ساکروایلیاک.

محل درد

معمولا درد مفصل ساکروایلیاک در یک طرف باسن ایجاد میشود. درد می تواند به ساق پا، کشاله ران و به ندرت به پا سرایت کند. درد می تواند ناگهان یا به مرور ایجاد شود. بلند شدن برای ایستادن، استفاده از یک پا که باعث میشود سنگینی بدن روی آن بیشتر شود و بالا رفتن از پلّه با عجله, درد شدیدتر احساس میشود. درد مفصل ساکروایلیاک مانند مفاصل دیگر با بیشتر حرکت کردن کمتر میشود.

برای خلاصی از درد مفصل ساکروایلیاک، اولین راه علاج انجام اقدامات ذیل در خانه میباشد:

• پرهیز کردن از هر نوع حرکت و جنبشی که باعث درد سخت شود. به هرحال افرادی که فعّال هستند کمتر دچار درد میشوند و اگر هم دچار درد شوند زودتر از افراد ی که فعالیت فیزیکی نه دارند از درد رهایی می یابند.
• به کاربردن یک پد (لایه) گرم یا کیسه یخ برای سه تا چهار مرتبه در روز به مدّت پانزده (۱۵) دقیقه در ناحیه درد.
• گرفتن دوره های کوتاه مدّت بدون تجویز دارو برای بهبودی درد مانند استامینوفن (acetaminophen) یا ایبوپروفن (ibuprofen).
• به کار بردن محصولات غیر دارویی مانند کرمها و ژل های ضد درد.

چنانچه درد بیش از یک هفته ادامه داشت و یا بعد از بهبودی درد دوباره شروع شد باید پزشک متخصّص استخوان را ملاقات کنید. یکی از مهمترین وسایل برای تشخیص اختلال مفصل ساکروایلیاک آزمایشات فیزیکی میباشد. این آزمایش با دراز کشیدن به پشت یا خوابیدن به پهلو پزشک متخصّص هر یک از پاها را به طور جداگانه به طوری که درد در مفصل ساکروایلیاک ایجاد شود حرکت میدهد. این حرکات به پیدا کردن نقطه درد و یا پیدا کردن ناحیه دردناک کمک میکند. ممکن است متخصّص بیش از یک نقطه دردناک را پیدا کند.

داروهای پی تی (PT)¹منبع: Prothrombin time (PT0) medlineplus.gov، پروترومبین تام یک آزمایش خون است برای قسمت مایع (پلاسما)از خون لخته.) معمولا کمک میکنند

درد پشت که به علت اختلال مفصل ساکروایلیاک ایجاد شده بوسیله یک فیزیکال تراپیست متخصّص مداوا میشود. فیزیکال تراپیست با به کار بردن ورزشهایی که ماهیچه ها را به نحوی طرح و شکل میدهد که مفصلهای ساکروایلیاک در ضمن راه رفتن و حرکت کمتر ایجاد درد کنند. پی تی (PT) ممکن است برای چند جلسه در طی چند هفته مورد نیاز باشد. علاوه بر تراپی پی تی ورزش بر اساس دستورالعمل تراپیست در خانه مورد نیاز است.

سایر معالجه ها برای رهایی از درد پشت مصرف دارو است البته همراه با فیزیکال تراپی . این داروها عبارتند از:

• دارو – دارو ممکن است از طریق نسخه برای رهایی از درد توصیه شود یا مصرف دارو برای آرامش و تمدّد عضلات. به علاوه داروهای موضعی مانند منتول (menthol), کامفور (camphor) یا کرمهای ضد التهابی و مشمع هایی که داروی ضد ورم را از طریق پوست به عضلات رد میکنند.
• ساکروایلیاک جوینت بلت ( زنجیر مفصل ساکروایلیاک) – این زنجیر وسیله ایست کار گذاشته شده در اطراف تهیگاه و میتواند با وارد کردن فشار مفصل های ساکروایلیاک را در جای خود ثابت نگه دارد.
• تزریق داروی ضد ورم کورتی کاستروید (corticosteroid) – این معالجه معمولا بعد از چند هفته فیزیکال تراپی شروع میشود. بعضی اوقات نتایج بدست آمده پیچیده و درهم اند و حتی بهبودی موقّت می تواند فرصتی باشد برای یک برنامه فیزیکال تراپی جدید.
• ماربری کایروپراکتیک – کایروپراکتیک مورد مطالعه قرار گرفته و در بهبودی مفصل ساکروایلیاک نتایج اولیه قابل ملاحظه داشته است.

راه و روش های دیگر برای بهبودی درد مفصلهای ساکروایلیاک

بسیاری از مردم متوجّه این موضوع شده اند یا حداقل قبول کرده اند که برای رهای از درد باید به دنبال یک فیزیکال تراپیست باشند ولی زمانی که درد سماجت کرد مراجعه به یک متخصّص ستون فقرات و مفاصل ساکروایلیاک حتمی میشود.

• رادیوفرکوئنسی نوروتومی – با ایجاد گرما بوسیله امواج رادیو عصب مشخصی در نزدیکی مفصل ساکروایلیاک به طورموقت علایم درد را رد میکند. امواج رادیو به طرف عصب از به وسیله سوزنی که در پوست قرار داده شده به عصب دردناک فرستاده میشود،
• جرّاحی فیّوشن [(fusion) یا جرّاحی جوش دادن] – این نوع جرّاحی عملی است همیشگی یعنی حرکت یکی از مفصلهای ساکروایلیاک متوقّف می گردد و در واقع دو استخوان بوسیله افزار فلزی با یکدیگر متّصل میشوند. این جرّاحی آخرین گزینه برای رهایی از درد مفصل ساکروایلیاک است. این عمل یک جرّاحی تهاجمی است که نیاز به بستری شدن یک روز یا یک روز شب دارد. برای بعضی افراد ممکن است یک جرّاحی بزرگ فیّوشن پیشنهاد شود.