ترجمه شده توسط دکتر نیکو تفردی با اجازه ویژه از مایو کلینیک.

درمان سنگ در مجرای صفرا¹منبع: مجاری صفراوی – ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org  › مجاری صفراوی (bile duct) لوله های بلندی هستند که حامل صفرا است و در بیشتر مهره داران وجود دارد. و در کیسه صفرا²https://www.ghafaridiet.com › article، مجرای صفراوی کانالی است که از کیسه صفرا به روده باریک وارد می‌شود . در دسترس است

کیسه صفرا عضو کوچکی است که زیر کبد قرار گرفته و وظیفه او نگهداری از مایع هضم غذا است که بوسیله کبد تولید میشود و به نام صفرا شناخته شده است. بعد از غذا خوردن کیسه صفرا (gallbladder) صفرا را از طریق مجاری صفرا به قسمت بالای روده کوچک می فرستد.

آیا این مقاله برای شما مفید بود؟
لطفا با ارسال نظرات، سؤالها و پیشنهادات خود (در قسمت دیدگاهها در پایین این صفحه) ما را در بهبود این سایت همراهی نمایید.

مطلع شدن از این که در بدن شما سنگ وجود دارد چه در کلیه چه در کیسه صفرا، گالب لَدِر(gallbladder) و یا در یکی از مجاری صفرا، بایل داکت، (bile ducts) هرگز خوشایند نیست. مجاری صفرا لوله هایی هستند که کبد را با کیسه صفرا و روده کوچک وصل میکنند.

گرچه به وجود آمدن سنگ در کیسه صفرا و سنگ در مجرای صفرا در نزدیکی یکدیگر به وجود می آیند و حتّی ممکن است هر دو در یک محل ایجاد شوند، ولی اختلافات مهم بین این دو عضو وجود دارد. دلیل به وجود آمدن سنگ در این دو عضو متفاوت است. این تفاوتها بر اساس ضوابط و دلایلی است که توضیح داده میشود:

کیسه صفرا عضو کوچکی است

کیسه صفرا عضو کوچکی است که زیر کبد قرار گرفته و وظیفه او نگهداری از مایع هضم غذا است که بوسیله کبد تولید میشود و به نام صفرا شناخته شده است. بعد از غذا خوردن، کیسه صفرا، صفرا را از کیسه صفرا به قسمت بالای روده کوچک می فرستد. چنانچه مشکلاتی وجود داشته باشد صفرا یه دلایلی غلیظ شده و ته نشین می شود. صفرای سفت و سخت شده سنگ نامیده میشود که شامل است بر:

 به دلایلی صفرای غلیظ شده ته نشین می کند وسپس صفرا سفت و سخت شده و سنگ کیسه ایجاد میشود. 

 سنگ در کیسه صفرا — با اینکه دلایل متعددی درباره علّت به وجود آمدن سنگ در کیسه صفرا شناخته شده، ولی در مورد بعضی افراد علّت آن روشن نیست. سنگ در کیسه صفرا ممکن است به علّت وجود کلسترول (cholesterol) زیاد، یا ماده شیمیایی دیگری بنام بیلی روبین (bilirubin)³منبع: kidshealth.org › parents › jaundice ، بیلی روبین ماده زرد رنگی است که از سلولهای قرمز شکسته شده میباشد کبد بیلی روبین را از خون جدا می کند. در کیسه صفرا و یا مشکل دیگری مانند چگونگی خالی شدن کیسه صفرا باشد. افرادی که احتمالا در خطر بالاتری برای گرفتن سنگ کیسه صفرا هستند زنان و بزرگسالان بالاتر از سن ۴۰ سال، افراد چاق و کسانی که فامیل آنها سابقه سنگ کیسه صفرا را داشته اند، میباشد.

سنگ در مجاری صفرا — چندین مجرای صفرا که در کنار هم قرار گرفته اند تشکیل لوله صفرا درون کیسه صفرا را میدهند. معمولا کمتر اتّفاق می افتد که سنگ در داخل مجاری صفرا تشکیل شود. بعضی اوقات به علت شرایطی مانند عفونت در کیسه صفرا و یا اشکالات کبد ممکن است مجاری صفرا تحت تاثیر قرار گیرند. در زیر دکتر وینی چاندراسِخار (Vinay Chandrasekhara, MD) متخصص جهاز هاضمه درباره تفاوتهای این سنگها و معالجه آنها صحبت میکند:

سوال: آیا علایم و نشانه های سنگ در کیسه صفرا و در مجرای صفرا متفاوتند؟

پاسخ‌: علامتها می توانند متفاوت باشند. علامت سنگ در کیسه صفرا دردی است در قسمت راست شکم که معمولا بعد از غذا خوردن اتفاق می افتد. این حالت، درد صفراوی نامیده میشود و معمولا با دل بهم خوردگی و استفراغ همراه است.

درد ممکن است در شانه راست یا بین تیغه های شانه، به نام درد ارجاعی، اتّفاق بیفتد. سنگ کیسه صفرا می تواند در گردن کیسه صفرا جایگزین شود و باعث بسته شدن و ورم کیسه صفرا گردد. این حالت کوله سیستیتیس (cholecystitis)⁴dorvana.com › 2476، عمل جراحی کوله سیستکتومی در افرادی به کار می رود که در اثر سنگ هایی که مجرای صفراوی را بسته اند کرده اند دچار درد می شوند. کوله سیستکتومی یک جراحی رایج است . یعنی التهاب حاد نامیده میشود. التهاب حاد می تواند باعث درد شکم برای مدّت چند ساعت، دل بهم خوردگی و استفراغ شود.

سنگ مجاری صفرا می تواند باعث درد صفراوی و مشکلات دیگری شود. پانکریاتیک داک (pancreatic duct)⁵منبع: ویکی پدیا، Pancreatic duct  پانکراتیت داگ با کیسه صفرا، هر دو با هم به هضم غذا کمک می کنند. مجرایی است که در همان نقطه ای که صفرا به روده کوچک میریزد وجود دارد، پانکراس هم برای هضم غذا مواد درون خود را به همان نقطه میریزد. اگر محل ریزش مواد با سنگ بسته شده باشد، مواد داخل پانکراس هم راهی برای خارج شدن ندارند. این حالت باعث ورم پانکراس میشود که پانکراتیت حاد (acute pancreatitis) نام دارد. همچنین سنگ داخل کیسه صفرا می تواند کیسه صفرا را عفونی کند که کولن جَی تِس حاد (cholangitis) نام دارد. یک سنگ می تواند بدون ایجاد عفونت باعث بسته شدن شدن مجرا بشود. علامتهای این حالت رنگ پریدگی یعنی زردی پوست و یا زردی چشم بنام جان دَیس (jaundice) میباشد.

پرسش: چگونه درمان مجاری صفرا و کیسه صفرا متفاوت است؟

پاسخ – در مورد کیسه صفرا، اگر فردی بعد از غذا خوردن، درد و یا کوله سیستیت (التهاب حاد) داشته باشند، معمولا کیسه صفرا برداشته می شود. این جرّاحی کوله سیستِکتومی (cholecystectomy)⁶dorvana.com › 2476، عمل جراحی کوله سیستکتومی در افرادی به کار می رود که در اثر سنگ هایی که مجرای صفراوی را بسته اند کرده اند دچار درد می شوند. کوله سیستکتومی یک جراحی رایج است. نامیده می شود، در مورد افرادی که نشانه و یا علائمی مربوط به سنگ کیسه صفرا ندارند، نیازی به جرّاحی نیست. قابل ذکر است که بسیاری از افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، دارای علامت نیستند. لذا نیازی به جرّاحی ندارند. اما استثنائاتی هم وجود دارد مانند کسانی که سنگ در کیسه صفرا بزرگ شده است. 

 جرّاحی در مورد مجرای صفرا متفاوت است. برای معالجه سنگ کیسه صفرا از روشی استفاده می شود که نام آن آندوسکوپی رِتروگِراد کُلَنگیو – پَنکریِت گِرافی (ای آر سی پی) (endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP⁷ . aryahospital.ir › ERCP. ای آر سی پی پروسه ای است پیچیده که بدون نیاز به بیهوشی کامل انجام می شود. درمان های زیادی از طریق ای آر سی پی می تواند انجام شود. این وسیله ترکیبی است از اندوسکوپی و رادیولوژی است. میباشد. ای آر سی پی (ERCP) یک لوله ایست همراه با دوربین که در دهان گذاشته میشود و به سمت معده و قسمت بالای روده آنجایی که مجرای صفرا به روده وصل و باز می شود قرار داده میشود. در این حالت دسترسی به سنگ امکان دارد و می تواند برداشته شود. جرّاحی کیسه صفرا بعد از برداشتن سنگ از داخل مجرای صفرا توصیه میشود.

سوال: چگونه سنگ بوسیله ای آر سی پی خارج میشود؟

پاسخ: سنگهای داخل مجرای صفرا معمولا با بیلیاری اِسفِنکتِروتومی (biliary sphincterotomy)⁸منبع: https://muschealth.org . اسفنکتروتومی عبارت است از ا برداشته میشود. برای این منظور عضله اسفنکتر آو آدی (sphincter of Oddi)⁹منبع: Sphincter of Oddi Dysfunct،https://my.clevelandclinic.org اسفینکتر آو آدی یک ماهیچه است که بازو بسته میشود و اجازه میدهد که صفرا و مایع پانکراس بین پانکراس و روده کوچک در جریان باشد. بریده میشود تا جا برای سنگ باز شود و بیرون بیاید. سپس سنگ بوسیله یک بالون باد شده در بالای سنگ به طرف پایین کشیده میشود.

بعضی اوقات سنگ به قدری بزرگ است که با بالون بیرون کشیده نمی شود، قسمت پایین مجرای صفرا با کش دادن باز میشود و به بیرون کشیدن سنگ کمک میکند. یا میتوان یک زنبیل فلزی مخصوص را اطراف سنگ گذاشت که سنگ را تراش و خرد میکند تا بتوان تکه سنگها را خارج کرد. این روش مکانیکال لیتوتریپسی (mechanical lithotripsy)¹⁰منبع: https://www.giejournal.org article , Mechanical lithotripsy for large bile duct stone، این وسیله عبارت است از به کار بردن یک سبد بزرگ و محکم که بتواند سنگ بزرگ لوله صفرا را احاطه کند. یک دسته برای فشار آوردن لازم است تا سنگ را متلاشی کند. نام دارد. روش دیگر این است که با وسیله بسیار ظریف سنگ داخل مجرای صفرا را میتوان بوسیله لیزر (laser) یا موج خرد کننده، شاک ِویو (shock wave)¹¹ منبع: shock wave – Wikipedia, در فیزیک یک شاک ویو یک نوع سرعتی است که حرکت آن سریعتر از سرعت صدا میباشد. به نام الکتروهیدرولیک لیتوتریپسی (electrohydraulic lithotripsy)¹²،Electrohydraulic Lithotripsy – tps://www.winchester hospital.org › article، روشی است برای برداشتن سنگ مجرای صفرا. این وسیله از جریان برق استفاده می کند. یا لیزر لیتوتریپسی (laser lithotripsy)¹³https://my.clevelandclinic.org › health › treatments › متدی است برای برداشتن سنگ در کلیه، مجرای صفرا یا مثانه با استفاده از لیزر خرد کرد. 

سوال: چرا نمیتوان از این تکنیک برای خرد کردن سنگ در کیسه صفرا استفاده کرد؟

پاسخ: به کار بردن روش ERCP برای برداشتن سنگ از کیسه صفرا سخت و غیر عملی است. دیدن و دسترسی به سنگ و قطعات آن مشکل است. به هرحال متخصّصین جهاز هاضمه روشها ی دیگری را برای برداشتن سنگ کیسه صفرا به کار برده اند. یک روش به این صورت است که سنگ درون لوزالمعده از طریق یک لوله تخلیه می شود سپس زمانی که علایم بیماری از بین رفت، لوله خارج میشود. روش دیگر به کار بردن داروهای پی در پی و مختلف است تا سنگ حل شده و از بین برود. اما یک نکته قابل ذکر است که اگر لوزالمعده برداشته نشود، سنگ کیسه صفرا دوباره ایجاد میشود.

پرسش: چرا به جای معالجه سنگ در مجاری صفرا با جراحی برداشته نمی شوند؟ 

پاسخ: دسترسی به لوزالمعده برای شکاف و برداشتن سنگ، یک جرّاحی معمولی است .برای برداشتن سنگ لوزالمعده فقط لازم است روی یک نقطه تمرکز کرد و با ایجاد یک شکاف مختصر در مدّت یک یا دو ساعت عمل جرّاحی انجام میشود.

جّراحی مجاری صفرا به آسانی امکان ندارد زیرا مجاری صفرا به کبد و روده کوچک ارتباط دارند. اگر جرّاحان قسمتی از کیسه صفرا را بردارند، مجبور خواهند شد که مسیر اتّصال کبد به روده را تغییر دهند. جرّاحی کیسه صفرا نیاز به تغییر مسیر ندارد و به همین دلیل است که جرّاحی آن کمتر پیچیده است. 

همچنین، فرضیه بر آن است که بیشتر مردم سنگ کیسه صفرا دارند و دلیل آن اینست که مشکل کیسه صفرا از ته نشست کردن صفرا است. لذا اگر سنگ برداشته شود، خطر به وجود آمدن سنگ دوباره کمتر میشود. با درنظر گرفتن این که افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، معمولا مشکل از خود کیسه صفرا نبوده بلکه علت آن مبتلا بودن به بیماری های دیگری است. برداشتن کیسه صفرا به جلوگیری از بازگشت سنگ کمک نمیکند.

سوال: چگونه برداشتن کیسه صفرا بر زندگی روزانه اثر می گذارد؟

پاسخ: بعضی افراد بدون داشتن کیسه صفرا مشکلاتی دارند. ممکن است دل بهم خوردگی، اسهال مزمن یا نفخ داشته باشند. افراد دیگر ممکن است نیاز به خوردن غذای کم داشته باشند به عبارت دیگر باید از خوردن غذای بزرگ چرب خودداری کنند. بعضی وقتها داروها میتوانند به این مشکلات کمک کنند. ولی سرانجام بیشتر مردم بدنشان با نداشتن کیسه صفرا عادت می کنند و به عادات غذای خوردن گذشته خود بر می گردند.

سوال: آیا معالجات پیشرفته ای در حال انجام است؟

پاسخ: تکنیکها و روشهای جدیدی درباره این که چگونه می توانیم معالجه این نوع سنگها را پیش ببریم در حال اجرا است. برای مثال، زمانی که جراحی عمل مناسبی برای فردی نباشد (شاید به علت مریض بودن سخت) مانند ورم اطراف کیسه صفرا، بهترین انتخاب وارد کردن یک لوله آب در کیسه صفرا است که در بیرون بدن آویزان است. کار این لوله آب پاشیدن در داخل کیسه صفرا است که ممکن است دردناک باشد و صفرا به اطراف ترشح کند. بسیاری از مردم این روش را دوست ندارند زیرا آنها مجبورند با کیسه آویزان شده زندگی کنند.

امروزه راههای دیگری برای پاشیدن آب به کیسه صفرا به وجود آمده. این روش با به کاربردن آندوسکوپی همراه با به کار بردن ای آر سی پی (ERCP)¹⁴ منبع: https://www.nhlbi.nih.gov › health › stents پیوند به انگلیسی استنت (stent) یک لوله کوچکی است ساخته شده از فلر مشبک که برای باز نگهداشتن یک راه عبور در بدن مانند سرخرگ باریک شده یا ضعیف به کار میرود. با گذاشتن یک پیونددر داخل کیسه صفرا برای آبپاشی محل باز کیسه صفرای طبیعی. این روش به آرام کردن التهاب در کیسه صفرا با وجود کوله سیس تیتیز (cholecystitis)¹⁵منبع: کوله سیستیتیس معمولا با سنگ ایجاد می شود و لوله ی کیسه صفرا به روده کوچک را مسدود می کند. درد حاد در قسمت راست بالای شکم و نفخ علامت کوله سیستیت یر می باشند. معالجه عبارت است از بستری شدن در بیمارستان و جراحی برداشتن سنگ. که بعدا کیسه صفرا برداشته میشود. برای آنهایی که نمیتوانند جراحی داشته باشند، معالجه طی مدت درازی از طریق تراپی انجام می شود.

روش دیگر آب پاشی کیسه صفرا با معالجه ای به نام اندوسکوپیک اولتراسَوند( آی او اس)، (endoscopic ultrasound, EUS). ای او اس برای نگاه کردن کیسه صفرا از طریق معده یا روده برای گذاشتن پیوند بین کیسه صفرا و اعضا بدن برای آب پاشیدن مستقیم. این روش برای افرادی که قادر به جراحی شدن نیستند به کار میرود.

یک مثال دیگر، جراحان می توانند کیسه صفرا را با ربات – اَسیستد لَپارس کاپی، (robot-assisted laparoscopy) بیرون بکشند. به هر حال این روشها همه اصلاحات فنی و تکنیکی است. اصل و اساس اداره کردن سنگها هنوز هم بر اساس اصل بنیادی است.

آیا این مقاله برای شما مفید بود؟
لطفا با ارسال نظرات، سؤالها و پیشنهادات خود (در قسمت دیدگاهها در پایین این صفحه) ما را در بهبود این سایت همراهی نمایید.