تخریب شدن لکّه زرد شبکیه یا ماکولا(Macula) در چشم و ارتباط آن با سن
[Degeneration of the macula in the eye and its relationship with age]

کَترین کرول (Kathryn Carroll) با گذشت زمان شاهد تحلیل رفتن دید مادر بزرگ خود بود. در سنین بالا مادر بزرگش کلمات را فقط به صورت سایه آنها می توانست ببیند و بجای دیدن اپرا یا مسابقات بیِس بال، فقط می تواند به آنها گوش دهد. پدربزرگ کرول هم با همین مسئله یعنی از بین رفتن دید روبرو بود.

هر دو نفر در شرایطی شبیه یکدیگر زندگی میکردند: تحلیل یا پایین رفتن ماکولا ی چشم، برای هر دو آنها نابینایی یا کوری را به بارآورد.

در سال ۲۰۰۸ کرول مادربزرگ خود را به چشم پزشک برد و در ۵۸ سالگی تقاضای جراحی چشم برای او کرد که متاسفانه به نتیجه مثبتی خاتمه نیافت . پزشک گفت که معالجه موثّر تر و مطمئن تری برای بهبودی دید او وجود ندارد. کترین میگوید: “من سعی میکنم که پزشک را باور کنم ولی برای من بسیار دشوار است که پدربزرگ و مادربزرگم را در این شرایط ببینم. ولی در عین حال امید را از دست نمیدم.”

تیرگی، مه آلود بودن لکّه زرد چشم

  تخریب و تحلیل لکّه زرد بیماری مزمنی است که با تحلیل رفتن لکّه زرد ایجاد میشود. لکّه زرد بافتی است به شکل بیضی حاوی رنگدانه های زرد که در نزدیکی مرکز شبکیه در قسمت داخلی و عقب چشم قرار دارد. ماکولا یا لکّه زرد قسمتی از لایه تشخیص نور از بافت رتینا (retina) یعنی شبکیه می باشد که مسئول قسمت مرکزی دید و قادر به تشخیص ذرّات و جزییات است. دو نوع تخریب لکّه زرد وجود دارد:

• تخریب خشک – این نوع  تخریب هفتاد و پنج درصد (۷۵٪) از تخریب ماکولا یا لکه زرد را تشکیل میدهد و تدریجا منجر به ده در صد (۱۰٪) از نابینایی میشود. چه عواملی باعث تخریب خشک چشم می شوند. معلوم نیست. نشانه روشن و واضح در این مورد از بین رفتن   بافت سلولی است که خشکی چشمی نامیده میشود. درایزن در آزمایش چشم روی ماکولا دیده میشود. درایزن کم ممکن است کم ترین اثری روی دید شخص نداشته باشد. ولی درایزن زیاد به سلولهای حسّاس به نور روی ماکولا سرایت کرده و به تدریج باعث نابینایی میشود.
• نوع مرطوب تخریب  لکّه زرد وابسته به سن – نوع مرطوب تخریب ماکولا وابسته به سن ایزودتیو (exudative) یا ناو وَسکولر(neovascular) هم نامیده میشود. این نوع تخریب چشم ناگهان اتّقاق می افتد و باعث نابینایی شدید میشود. تخریب مرطوب چشم با تخریب  خشک شروع میشود. در طی این بیماری رگ خونی آتیپیکال (atypical) شروع به رشد میکند و سپس شکسته شدن رگ باعث خارج شدن مایع  و نشت در پایین ماکولا که باعث تورّم میشود و منجر به آسیب رساندن به قسمت مرکزی چشم میشود.

علایم و نشانه های تخریب لکه زرد مرطوب و خشک مانند یکدیگرند با این تفاوت که تخریب مرطوب منجر به نابینایی در مدت چند هفته یا چند ماه میشود در حالی که تخریب خشک سالها ادامه دارد. تفاوت دیگر بین این دو نوع تخریب چشم اینست که تخریب چشم خشک در هر دو چشم (نه همیشه) اتّفاق می افتد. تخریب چشم مرطوب با شروع علایم در یک چشم اتّفاق می افتد و خطر تخریب در چشم دیگر حدود پنج سال طول میکشد. هر دو تخریب احتمالا باعث موارد زیر میشود.

• تار شدن دید به تدریج باعث غلظت چشم میشود. دیدن اجسام ظریف و خواندن کلمات جزیی مانند علایم خیابانها و یا جزییات صورت افراد مشکل میشود.
• اشتباه در دیدن اجسام مانند دیدن خط راست به صورت منحنی یا با چین و شکن.
• ندیدن بعضی رنگها.
• دیدن اجسام در نور کم امکان پذیر نیست.
• ایجاد لکه تیره در دید یا نیاز به کوشش برای دیدن و تشخیص جسمی

نگاهی به آینده روشن

در کشورهای پیشرفته تخریب چشم باعث نابینایی در سنین شصت (۶۰) سال به بالا میشود. ولی نابینایی در پانزده درصد (۱۵٪) از افراد که شرایط آن را داشته اند اتّفاق می افتد. نابینایی کامل برای سایر افراد اتّفاق نمی افتد چون دارای دید جانبی می باشند. دید جانبی یعنی دیدن اشیا در هر دو سوی خط دید مقابل صورت فرد . البته کم شدن دید مرکزی چشم، بر خواندن، رانندگی،  آشپزی و فعالیتهای سرگرم کننده اثر می گذارد.

 

معالجه برای تحلیل ماکولا وجود ندارد ولی پیشرفت داروهای معالجه چشم می تواند نابینایی را به زمان دیرتر سوق دهد و چشم سالم را برای مّدت بیشتری برای شما نگه دارد، حتی در بعضی موارد بینایی ضعیف شده را حفظ میکنند.

هرچه زودتر تخریب مرطوب به پزشک متخصّص مراجعه شود، محدود شدن نابینایی بیشتر است. تشخیص تخریب چشم نیاز به آزمایش کامل دارد و شما میتوانید تغییرات چشم را هر چه سریعتر شناسایی کنید. برای تشخیص تغییرات باید چشم در دوره های معین مورد بررسی قرار گیرد. برای بررسی می توانید از شبکه آمسلر گرید (amsler grid) استفاده کنید. آزمایش چشم راست را با بستن چشم چپ در آمسلر انجام دهید و چشم چپ را با بستن چشم راست. آزمایش با شبکه آمسلر گرید بسیار با اهمیت است آمسلر گريد عبارت است از يک صفحه به ابعاد چند سانتيمتر که بر روى آن شبکه‌اى چهارخانه رسم شده است که ابعاد معالجه برای تخریب مرطوب معمولا شامل به کار بردن دارو به منظور متوقّف کردن رشد رگ خونی آتیپیکال و کمتر شدن نشت مایع و خون از آن رگ میباشد. این داروها پروتئین خاص را در لایه درونی رگ خونی مهار می کند و باعث ایجاد رگ خونی جدید میشود.این داروها به نام ضد داروهای وی ای جی اف (VEJF) خوانده میشوند که شامل افلیبرسپت (aflibercept) یا (آی لی، Eylea), بواسزورماب (bevacizumab) یا آوستین (Avastin), فاریسیماب (faricimab) یا واز ایسمو (Vabysmo) و رانیبیز وماب (ranibizumab) یا لوسنتیس (Lucentis) میباشد. این داروها در ابتدا مستقیما در چشم در چهار هفته تزریق میشوند. تحقیقات نشان داده است که این داروها زمانی که بعد از تشخیص بیماری فورا تزریق می شوند به نحو قابل ملاحظه ای موثّرمی باشند. اثر داروها ممکن است در طول زمان تزریق اثر کمتری را داشته باشند .

حدودا از هر سه  بیمار یکی از بیماران تخریبی مرطوب چشم که داروهای ضد وی ای جی اف به آنها تزریق می شود بینایی آنها پیشرفت چشمگیری دارد. روی هم رفته این داروها خطر نابینایی را کاهش میدهند ولی بعضی از بیماران بینایی خود را از دست میدهند.

بعضی از بیماران تخریب مرطوب چشم اثر مثبتی از به کار بردن لیزر که قبل از شناخت داروهای ذکر شده به کار برده میشد برخوردار شده اند.

گامهای برداشته شده برای بهبودی ماکولا – تراپی فتوداینامیک (photodynamic) تراپی لیزر فتوکواگولیشن (photocoagulation) با به کار بردن لیزر مخصوص برای متوقف کردن یا خراب کردن رگ خونی آتیپیکال میباشد.

برای مرحله اولیه تخریب خشکی چشم معالجه مشخّصی وجود ندارد. ترک سیگار یا ترک مصرف هر نوع مواد مخدّرموثّرترین روش برای جلوگیری از پیشرفت تخریب خشکی چشم میباشد.

در اواسط پیشرفت تخریب خشک داروی مکمّلی به نام انتی اکسیدنت (antioxidant) به کم کردن خطر پیشرفت کمک میکند که فقط برای بیست و پنج درصد (۲۵٪) مبتلایان موثّر است. متاسفانه این داروی مکمل موثّر در جلوگیری تحلیل ماکولا نیست.

در هر مرحله از تخریب خشک لازم است چشم معاینه شود. هر گونه تغییری در دید چشم فورا باید به چشم پزشک مراجعه شود. معاینه چشم نه فقط باید توسط چشم پزشک انجام شود، بلکه در چشم با استفاده از شبکه آمسلر گرید در زمانهای دوره ای باید امتحان شود.

 

بسیاری از مردم به هر حال دچار کم شدن دید میشوند که بدون شک بر فعالیّتهای روزانه آنها اثر میگذارد. ولی وسایل تکنولوژی به کمک برای کم شدن دید و نگهداری از چشم وجود دارد. این وسایل عبارتند از مگنی فایر[(magnifier) یعنی بزرگ نما], عینک برای خواندن، و عملیاتی که روی وسایل الکترونیکی شخصی افراد انجام میشود. به علاوه چشم پزشک، متخصّصین کم بینایی و تمرین یا تراپی های خاص به افراد کم بینا کمک میکنند.

بعضی از افراد که دچار تخریب پیشرفته در هر دو چشم شده اند میتوانند از لنز های تلسکوپیک (telescopic) که در یک چشم گذاشته میشود استفاده کنند. تلسکوپ کوچک روی تصویر اشیا متمرکز میشود و تصویر را در قسمتهای سالم ماکولا نشان میدهد. استفاده از تلسکوپ نیاز به یک دوره آموزشی دارد که مغز بالاترین استفاده از این وسیله را ارائه دهد. پزشکان معالج با مطالعه شرایط بیمار این وسیله را توصیه میکنند